اکتان چیست

حتما برای شما هم پیش آمده که در جایگاه سوخت، با گزینه‌های مختلفی مثل بنزین معمولی و سوپر روبرو شده‌اید و از خود پرسیده‌اید تفاوت واقعی آنها در چیست. شاید گاهی صداهای تق‌تق مانندی از موتور خودرو شنیده‌اید و نگران شده‌اید. پاسخ بسیاری از این پرسش‌ها در یک مفهوم است: عدد اکتان. درک اینکه اکتان چیست، فقط یک دانش فنی نیست، بلکه کلیدی برای حفظ سلامت موتور و بهبود عملکرد آن است. به زبان ساده به شما توضیح می‌دهیم که کاربرد اکتان در سوخت دقیقا چیست و چگونه انتخاب درست بنزین می‌تواند عمر موتور شما را افزایش دهد و از هزینه‌های سنگین تعمیرات جلوگیری کند.

اکتان یا عدد اکتان چیست و چه چیزی را نشان می‌دهد

اجازه دهید از ابتدا شروع کنیم؛ اکتان چیست؟ به زبان ساده، عدد اکتان یک مقیاس برای سنجش مقاومت بنزین در برابر احتراق خودبه‌خودی و زودهنگام است. در داخل سیلندر موتور، مخلوط هوا و سوخت قبل از جرقه‌زنی شمع، به شدت فشرده می‌شود. اگر مقاومت سوخت در برابر این فشار و گرما کافی نباشد، پیش از زمان مناسب منفجر می‌شود. این انفجار ناهماهنگ که به آن «ناک» یا «ضربه» می‌گویند، صدایی شبیه به تق‌تق ایجاد کرده و می‌تواند آسیب‌های جدی به پیستون و دیواره سیلندر وارد کند.

عدد اکتان بالاتر به معنای مقاومت بیشتر سوخت در برابر این فشار است. یعنی بنزین تا لحظه آخر منتظر جرقه شمع می‌ماند و احتراقی کامل و کنترل‌شده را رقم می‌زند. این عدد نشان‌دهنده کیفیت احتراق است، نه قدرت ذاتی بنزین. بنابراین، درک اینکه اکتان بنزین چیست اولین قدم برای مراقبت صحیح از قلب تپنده خودروی شما، یعنی موتور آن است.

برای خرید مکمل سوخت در انواع مختلف با بهترین قیمت کلیک کنید.

تفاوت بنزین معمولی، سوپر و یورو از نظر اکتان

در جایگاه‌های سوخت ایران، عمدتا با دو نوع بنزین معمولی و سوپر مواجه هستیم، اما گاهی بنزین یورو نیز عرضه می‌شود. تفاوت اصلی این سه نوع بنزین در عدد اکتان آنهاست که به طور مستقیم بر نحوه عملکردشان در موتور تاثیر می‌گذارد. عدد اکتان بالاتر معمولا به معنای فرآیند پالایش بهتر و استفاده از افزودنی‌های باکیفیت‌تر است.

برای خرید روغن خودرو با بالاترین کیفیت و بهترین قیمت کلیک کنید.

این تفاوت‌ها باعث می‌شود هر بنزین برای نوع خاصی از موتور مناسب باشد. استفاده از سوخت با اکتان پایین‌تر از حد توصیه‌شده برای یک موتور پیشرفته، می‌تواند منجر به پدیده ناک و آسیب دیدگی قطعات داخلی شود. جدول زیر به خوبی این تفاوت‌ها را نشان می‌دهد:

نکته: این اعداد تقریبی هستند و ممکن است در پالایشگاه‌های مختلف کمی تفاوت داشته باشند.

تاثیر اکتان بر موتورهای توربو و پرقدرت

چرا در دفترچه راهنمای خودروهای توربوشارژ و اسپرت همیشه بر استفاده از بنزین سوپر تاکید می‌شود؟ پاسخ در ساختار این موتورها نهفته است. موتورهای توربو و پرقدرت برای تولید نیروی بیشتر، هوا را با فشار بسیار بالاتری به داخل سیلندر تزریق می‌کنند. این فرآیند، ضریب تراکم را به شدت بالا برده و دما و فشار داخل سیلندر را به مراتب بیشتر از موتورهای معمولی می‌کند.

این فشار و دمای بالا، مخلوط سوخت و هوا را مستعد احتراق خودبه‌خودی می‌کند. اینجا همان نقطه‌ای است که تاثیر اکتان در موتور ماشین خود را نشان می‌دهد. بنزین با اکتان پایین در این شرایط سخت، مقاومت کافی ندارد و قبل از جرقه شمع منفجر می‌شود که نتیجه آن ناک شدید و آسیب به پیستون‌ها و یاتاقان‌ها است. بنزین سوپر با عدد اکتان بالا (مثلا ۹۵) مانند یک سپر دفاعی عمل کرده و این فشار را تحمل می‌کند تا احتراق دقیقا در زمان مناسب رخ دهد. به همین دلیل، استفاده از بنزین معمولی در این خودروها، حتی برای یک بار، می‌تواند هزینه‌های سنگینی را به مالک تحمیل کند.

بیشتر بدانید: علت روشن شدن چراغ eps

روش‌های افزایش عدد اکتان بنزین

گاهی ممکن است به بنزین سوپر دسترسی نداشته باشید یا کیفیت بنزین معمولی پایین‌تر از حد انتظار باشد. در این شرایط، استفاده از محلول‌های افزایش‌دهنده اکتان یا «اکتان بوستر» یکی از رایج‌ترین راه حل‌هاست. این محصولات افزودنی‌های شیمیایی هستند که با اضافه شدن به باک، عدد اکتان سوخت را چند واحد بالا می‌برند و به احتراق بهتر کمک می‌کنند. اما بازار این مکمل‌ها بسیار متنوع است و انتخاب یک محصول نامناسب می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد. بنابراین، برای استفاده صحیح از این محصولات باید به موارد مهمی توجه کرد تا از آسیب به موتور جلوگیری شود.

پرهیز از ترکیبات فلزی مضر در اکتان بوستر

یکی از مهم‌ترین موارد در انتخاب اکتان بوستر، توجه به ترکیبات آن است. در گذشته، افزودنی‌های حاوی فلزات سنگین مانند سرب یا MMT (حاوی منگنز) به دلیل قیمت پایین و تاثیرگذاری بالا در افزایش اکتان بسیار رایج بودند. اما امروز استفاده از آنها به دلیل آسیب‌های جدی که به قطعات خودرو وارد می‌کنند، منسوخ شده است. این ترکیبات فلزی پس از احتراق، رسوباتی میکروسکوپی روی سطح شمع‌ها، سنسور اکسیژن و از همه مهم‌تر، کاتالیست اگزوز باقی می‌گذارند. این لایه فلزی عملکرد سنسور اکسیژن را مختل کرده و باعث ارسال اطلاعات غلط به کامپیوتر خودرو می‌شود که نتیجه آن مصرف سوخت بالاتر و آلایندگی بیشتر است. همچنین، این رسوبات منافذ کاتالیست را مسدود کرده و عمر آن را به شدت کاهش می‌دهند. بنابراین، همیشه محصولی را انتخاب کنید که روی بسته‌بندی آن عبارت “فاقد ترکیبات فلزی” یا “Catalytic Converter & O2 Sensor Safe” درج شده باشد.

اهمیت انتخاب برندهای معتبر اکتان بوستر

بازار مکمل‌های خودرو پر از محصولاتی با ادعاهای اغراق‌آمیز است. به همین دلیل، انتخاب یک برند معتبر که در زمینه تولید افزودنی‌های سوخت تخصص و سابقه خوبی دارد، بسیار مهم است. برندهای شناخته‌شده معمولا فرمولاسیون محصولات خود را بر پایه ترکیبات آلی و پاک‌کننده‌هایی مانند پلی‌اترامین (PEA) طراحی می‌کنند. این ترکیبات نه تنها عدد اکتان را به شکل ایمن افزایش می‌دهند، بلکه به پاکسازی سیستم سوخترسانی از رسوبات کربنی نیز کمک می‌کنند. انژکتورها، سوپاپ‌ها و محفظه احتراق به مرور زمان دچار رسوب گرفتگی می‌شوند که این موضوع عملکرد موتور را کاهش می‌دهد. یک اکتان بوستر با کیفیت می‌تواند این رسوبات را از بین ببرد و الگوی پاشش سوخت را به حالت ایده‌آل بازگرداند. در مقابل، محصولات نامعتبر ممکن است حاوی حلال‌های خورنده باشند که در طولانی مدت به قطعات پلاستیکی و لاستیکی سیستم سوخت آسیب می‌زنند.

استفاده صحیح و طبق دستورالعمل سازنده

این تصور که “هرچه بیشتر، بهتر” در مورد اکتان بوسترها کاملا اشتباه است. هر مکمل سوختی برای یک نسبت ترکیب مشخص با بنزین طراحی شده است (مثلا یک بطری برای ۵۰ لیتر بنزین). استفاده بیش از حد از این مواد می‌تواند تعادل شیمیایی سوخت را بر هم زده و منجر به احتراق ناقص و ایجاد رسوبات جدید در موتور شود. برای کسب بهترین نتیجه، همیشه دستور العمل روی محصول را به دقت مطالعه کنید. بهترین روش این است که ابتدا اکتان بوستر را داخل باک خالی بریزید و سپس اقدام به سوخت‌گیری کنید؛ این کار باعث می‌شود مکمل به خوبی با بنزین مخلوط شود. همچنین، استفاده دائمی از این محصولات توصیه نمی‌شود. بهتر است از آنها به صورت دوره‌ای (مثلا هر چند هزار کیلومتر یکبار) یا فقط در مواقعی که به بنزین باکیفیت دسترسی ندارید، استفاده کنید تا از هرگونه اثر جانبی ناخواسته جلوگیری شود.

عدد اکتان بنزین چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟

شاید برایتان جالب باشد که بدانید عدد اکتان چگونه به دست می‌آید. این عدد در آزمایشگاه و با استفاده از موتورهای تک سیلندر مخصوصی به نام CFR اندازه گیری می‌شود. برای این کار، عملکرد بنزین مورد آزمایش را با عملکرد مخلوطی از دو هیدروکربن مرجع مقایسه می‌کنند:

1. ایزواکتان: ترکیبی با مقاومت بسیار بالا در برابر ناک که عدد اکتان آن ۱۰۰ در نظر گرفته می‌شود.
2. نرمال هپتان: ترکیبی با مقاومت بسیار پایین که به راحتی دچار خودسوزی می‌شود و عدد اکتان آن صفر است.

اگر عملکرد یک بنزین مشابه مخلوطی از ۹۵٪ ایزواکتان و ۵٪ نرمال هپتان باشد، عدد اکتان آن ۹۵ خواهد بود. برای اندازه‌گیری دقیق‌تر، سه شاخص اصلی وجود دارد:

بنابراین عددی که معمولا در ایران به عنوان اکتان بنزین اعلام می‌شود، همان شاخص RON است.

نتیجه ‌گیری

حالا دیگر به خوبی می‌دانیم که اکتان چیست و چرا عددی فراتر از یک اصطلاح فنی است. اکتان، تضمین‌کننده سلامت احتراق در موتور خودروی شماست. انتخاب سوخت با اکتان مناسب، که در دفترچه راهنمای خودروی شما ذکر شده، بهترین راه برای جلوگیری از پدیده مخرب ناک، افزایش عمر قطعات موتور و رسیدن به بهینه‌ترین عملکرد ممکن است. به یاد داشته باشید که اکتان بالاتر همیشه به معنای بهتر بودن نیست؛ مهم، تناسب عدد اکتان با نیاز موتور شماست.

سوالات متداول

1. آیا استفاده از بنزین سوپر برای خودروی معمولی فایده دارد؟

اگر سازنده خودروی شما بنزین معمولی را توصیه کرده، استفاده از بنزین سوپر تاثیر چشمگیری بر عملکرد آن نخواهد داشت و بیشتر هزینه اضافی است. اما ضرری هم برای موتور ندارد.

2. اکتان بوسترها واقعا تاثیری دارند؟

بله، یک اکتان بوستر باکیفیت می‌تواند عدد اکتان را چند واحد افزایش دهد و از ناک زدن جلوگیری کند. این محصولات به خصوص زمانی که به بنزین سوپر دسترسی ندارید، مفید هستند.

3. عدد اکتان پایین چه صدایی در موتور ایجاد می‌کند؟

احتراق ناشی از اکتان پایین، صدایی شبیه به تق‌تق یا تلق‌تلق فلزی ایجاد می‌کند که به آن «ناک» می‌گویند. این صدا به خصوص هنگام شتاب‌گیری یا رانندگی در سربالایی شنیده می‌شود.

4. بهترین راه برای فهمیدن اکتان مورد نیاز خودرو چیست؟

مطمئن‌ترین منبع، دفترچه راهنمای خودروی شماست. همچنین معمولا عدداکتان پیشنهادی روی برچسبی در سمت داخلی درب باک بنزین نیز نوشته شده است.

مجموعه پیشرو لنت، به عنوان مرجع تخصصی ارائه بهترین محصولات خودرو، اعم از لنت ترمز، روغن موتور و اکتان، همواره در تلاش است تا با ارائه اطلاعات دقیق و محصولات باکیفیت، شما را در نگهداری هرچه بهتر از خودروی خود یاری کند.