شاید برای شما هم پیش آمده باشد که هنگام رانندگی، ماشین شروع به لرزیدن کند و با وجود فشار دادن پدال گاز، شتاب نگیرد. این دقیقا همان لحظهای است که باید بپرسیم دنده مرده چیست؟ به زبان ساده، وقتی دنده انتخابی شما با سرعت و دور موتور هماهنگ نباشد و موتور در دور پایین (معمولا زیر ۲۰۰۰) تحت فشار قرار بگیرد، دنده مرده اتفاق افتاده است. این وضعیت که بسیاری از رانندگان حتی متوجه آن نمیشوند، قاتل خاموش قطعات فنی خودرو است. در این مقاله از سایت پیشرو لنت، بدون مقدمهچینی اضافه، تمام جوانب این مسئله فنی، از آسیبها تا راهکارها را بررسی میکنیم تا با تغییر عادتهای رانندگی، از هزینههای تعمیرات سنگین جلوگیری کنید.
برای درک بهتر اینکه دنده مرده چیست، باید به رابطه میان گیربکس و موتور نگاه کنیم. موتور خودرو برای تولید قدرت نیاز دارد در محدوده خاصی از دور موتور (معمولا بین ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰) بچرخد. زمانی که شما دندهای سبکتر از نیاز خودرو انتخاب میکنید، مثلا با سرعت ۴۰ کیلومتر بر ساعت در دنده ۴ حرکت میکنید، خودرو وارد حالت دنده مرده میشود. در این شرایط، دنده مرده در رانندگی چیست؟ وضعیتی است که پیستونها با فشار زیاد بالا و پایین میروند اما نیروی کافی برای چرخاندن چرخها تولید نمیشود.
یکی از نشانههای اصلی این وضعیت، صدای بم و گرفته موتور است. انگار موتور در حال خفه شدن است و التماس میکند که دنده را سنگین کنید. اگر میخواهید بدانید دنده مرده یعنی چه، کافی است به لرزش غیرعادی اتاق خودرو در سرعتهای پایین و دندههای بالا دقت کنید. این لرزش ناشی از تلاش نافرجام موتور برای دور گرفتن است. بسیاری فکر میکنند دنده مرده فقط مخصوص خودروهای دندهای است، اما دنده مرده چیست اگر در خودرو اتوماتیک رخ دهد؟ در گیربکسهای اتوماتیک، این اتفاق معمولا ناشی از خطای ECU یا همان کامپیوتر خودرو در تشخیص زمان مناسب تعویض دنده است.
جدول زیر نشانههای تشخیص دنده مرده را به صورت خلاصه نمایش میدهد:
|
نشانه |
توضیح وضعیت |
|
لرزش اتاق |
لرزش محسوس در بدنه و فرمان خودرو هنگام گاز دادن |
|
صدای بم موتور |
تغییر صدای موتور به حالتی شبیه به خفگی یا ناله |
|
عدم شتابگیری |
ماشین با وجود فشار روی پدال گاز، سرعت نمیگیرد |
|
ناک زدن |
شنیدن صدای تقتق از موتور (ضربه زدن پیستون) |
رانندگی در شیبهای تند، چه سربالایی و چه سرازیری، نیازمند مهارت ویژه در انتخاب دنده است. در سربالایی، موتور برای غلبه بر نیروی جاذبه به گشتاور بالایی نیاز دارد. اگر در سربالایی دنده را سبک کنید (مثلا از ۲ به ۳) و دور موتور افت کند، ماشین بلافاصله وارد حالت دنده مرده میشود. اینجا دقیقا جایی است که متوجه میشویم خطر دنده مرده چیست؛ زیرا فشار روی میللنگ و شاتونها چندین برابر حالت عادی میشود. در سربالاییها همیشه باید با دندهای حرکت کنید که دور موتور بالا باشد و ماشین به اصطلاح “نفس” داشته باشد.
در سرازیریها داستان کمی متفاوت اما به همان اندازه مهم است. در سرازیری هدف ما کنترل سرعت بدون استفاده مداوم از ترمز است. اگر در سرازیری دنده را بیش از حد سبک کنید، کنترل ماشین از دست میرود و اگر دنده خیلی سنگین باشد و گاز ندهید، باز هم فشار معکوس به موتور میآید. با این حال، خطر دنده مرده بیشتر در سربالاییها حس میشود. رانندگان حرفهای میدانند که در شیبهای موافق و مخالف، دنده سنگین بهترین دوست موتور است. استفاده از دنده سنگین (۱ و ۲) در سرازیری باعث میشود از ترمز موتور استفاده کنید و در سربالایی باعث میشود موتور زیر فشار دنده مرده له نشود. عدم رعایت این تناسب در شیبها، یکی از دلایل اصلی خرابی زودرس واشر سرسیلندر است.
جهت خرید روغن گیربکس با بالاترین کیفیت موجود در بازار کلیک کنید.
شاید بپرسید عوارض فنی دنده مرده چیست که تعمیرکاران انقدر روی آن تاکید دارند؟ وقتی با دنده مرده رانندگی میکنید، پمپ روغن نمیتواند با فشار مناسب روغن را به تمام اجزا برساند، زیرا دور موتور پایین است. از طرف دیگر، قطعات متحرک مثل پیستون و شاتون تحت فشار مکانیکی شدیدی هستند. این تضاد (فشار بالا و روغنکاری ضعیف) باعث آسیبهای جدی میشود. یکی از رایجترین آسیبها، روغنسوزی موتور است. فشار زیاد باعث میشود رینگهای پیستون دفرمه شوند و روغن به محفظه احتراق نفوذ کند.
لیست آسیبهای ناشی از دنده مرده بسیار طولانی و پرهزینه است:
وقتی با دنده مرده حرکت میکنید، موتور توان کافی برای چرخاندن چرخها را ندارد و جنگی بین گیربکس و موتور شکل میگیرد. در این میان، صفحه کلاچ که وظیفه انتقال نیرو را دارد، قربانی اصلی است. فنرهای روی صفحه کلاچ (فنرهای خورشیدی) برای دفع ضربات نرمال طراحی شدهاند، اما ضربات شلاقی و لرزشهای شدید ناشی از دنده مرده، فشاری چند برابر حد تحمل به آنها وارد میکند. این تنشهای مداوم باعث میشود فنرها خاصیت ارتجاعی خود را از دست بدهند، لق شوند یا حتی بشکنند. در نتیجه، دیسک و صفحه خیلی زودتر از عمر مفیدش مستهلک میشود و هزینهای اضافی روی دست راننده میگذارد.
برای خرید مکمل سوخت در انواع مختلف با بهترین کیفیت و قیمت کلیک کنید.
یکی از مخربترین اثرات دنده مرده، آسیب به دیواره سیلندر است. در دور موتور پایین، پیستونها با نیروی زیاد حاصل از انفجار سوخت به پایین هول داده میشوند، اما میللنگ به خاطر دنده سنگین مقاومت میکند. این تقابل باعث میشود پیستونها به جای حرکت مستقیم، به طرفین دیواره سیلندر ضربه بزنند (Piston Slap). مشکل بزرگتر اینجاست که در دور پایین، اویل پمپ فشار لازم برای پاشش روغن به دیوارهها را ندارد. ترکیب ضربه پیستون و نبود روغن کافی (سایش خشک)، باعث خط افتادن و گشاد شدن بوش سیلندر میشود که نتیجه آن روغنسوزی و افت کمپرس موتور خواهد بود.
یاتاقانها قطعاتی بسیار حساس هستند که باید همیشه روی لایهای نازک از روغن شناور باشند تا فلز با فلز تماس پیدا نکند. پدیده دنده مرده بدترین کابوس برای یاتاقان است؛ زیرا از یک طرف فشار روی میللنگ به حداکثر میرسد و از طرف دیگر فشار روغن به دلیل دور پایین موتور افت میکند. این عدم تعادل باعث شکسته شدن لایه روغن (Oil Film) میشود و یاتاقان مستقیما با میللنگ سایش پیدا میکند. ادامه این روند باعث نازک شدن و چرخش یاتاقان میشود که در اصطلاح مکانیکی به آن “یاتاقان زدن” میگویند؛ اتفاقی که معمولا به تعمیر اساسی موتور ختم میشود.
بیشتر بدانید: علت خلاص نشدن دنده ماشین
تسمه تایم وظیفه دارد چرخش میللنگ و میلسوپاپ را با ظرافت کامل هماهنگ کند. وقتی خودرو دنده مرده میزند، موتور دچار “ریپ زدن” یا لگدهای شدید میشود. این شوکهای ناگهانی مثل ضربه شلاق به تسمه تایم منتقل میشوند. تسمه تایم برای چرخش یکنواخت ساخته شده و تحمل این ضربات را ندارد. در موارد زیادی دیده شده که این تنشها باعث رد کردن دندانه تسمه یا پاره شدن ناگهانی آن شدهاند. اگر تسمه تایم پاره شود، سوپاپها با پیستون برخورد میکنند و کج میشوند که یکی از پرهزینهترین خسارتهای ممکن برای موتور است.
واضح ترین نشانه ظاهری دنده مرده، لرزش غیرعادی اتاق خودرو است. منشاء این لرزش، بلوک موتور است که با شدت زیاد تکان میخورد. وظیفه مهار این ارتعاشات بر عهده دسته موتورهاست. وقتی شما اصرار به رانندگی با دنده مرده دارید، دسته موتورهای لاستیکی یا هیدرولیکی تحت کشش و فشار بیش از حد قرار میگیرند. این لرزشهای فرکانس پایین و قدرتمند، به سرعت باعث پارگی قسمت لاستیکی دسته موتور میشوند. با خراب شدن این قطعه، حتی وقتی ماشین در حالت درجا کار میکند هم لرزش آزاردهندهای را زیر پای خود و در غربیلک فرمان حس خواهید کرد.
علاوه بر این موارد، سیستم خنککننده نیز دچار مشکل میشود. وقتی دور موتور پایین است، واترپمپ با سرعت کم میچرخد اما موتور به شدت داغ شده است. این عدم دفع حرارت مناسب، باعث تاب برداشتن سرسیلندر میشود. پس اگر کسی از شما پرسید ضرر مالی دنده مرده چیست، میتوانید لیست بلندبالایی از گرانترین قطعات موتور را نام ببرید که همگی در معرض خطر هستند. توجه به این آسیبها نشان میدهد که چرا باید عادت تعویض دنده در دور پایین را ترک کرد.
حال که فهمیدیم دنده مرده چیست و چه خطراتی دارد، باید روشهای پیشگیری را یاد بگیریم. مهمترین اصل، توجه به صدای موتور و عقربه دور موتور است. نحوه جلوگیری از دنده مرده بسیار ساده است: اجازه ندهید دور موتور هنگام رانندگی از ۲۰۰۰ یا ۲۵۰۰ پایینتر بیاید. اگر سرعتتان کم شد، بلافاصله دنده را معکوس کنید (مثلا از ۳ به ۲). تنبلی در تعویض دنده، عامل اصلی این مشکل است. بسیاری از رانندگان حوصله گرفتن کلاچ و تعویض دنده را ندارند و ترجیح میدهند فقط پدال گاز را فشار دهند، که این کار اشتباه محض است.
شناخت بازه سرعتی هر دنده نیز بسیار کمککننده است. اگر بدانید هر دنده برای چه سرعتی طراحی شده، کمتر دچار خطا میشوید. علت دنده مرده زدن ماشین معمولا عدم آگاهی راننده از توان موتور خودرویش است. سعی کنید همیشه قبل از اینکه موتور به لرزش بیفتد، دنده را عوض کنید. در ترافیکها که سرعت مدام کم و زیاد میشود، استفاده از دندههای سنگین مثل ۱ و ۲ ضروری است و نباید اصرار به حرکت با دنده ۳ داشته باشید.
جدول پیشنهادی سرعت برای هر دنده (برای اکثر خودروهای ایرانی):
| شماره دنده | بازه سرعت مناسب (کیلومتر بر ساعت) |
|
دنده ۱ |
۰ تا ۲۵ |
|
دنده ۲ |
۲۵ تا ۴۰ |
|
دنده ۳ |
۴۰ تا ۷۰ |
|
دنده ۴ |
۷۰ تا ۹۰ |
| دنده ۵ |
بالای ۹۰ |
با رعایت این جدول و گوش دادن به صدای موتور، میتوانید مطمئن باشید که خودروی شما همیشه در بهترین شرایط کار میکند و دیگر نیازی نیست نگران این باشید که دنده مرده چیست و چه خسارتی به جیب شما میزند.
در این مقاله از پیشرو لنت به طور کامل بررسی کردیم که دنده مرده چیست و چرا باید از آن دوری کرد. دانستیم که حرکت با دنده نامناسب و دور موتور پایین، نه تنها مصرف سوخت را بهینه نمیکند، بلکه باعث فشار مرگبار به قطعات حیاتی موتور مثل پیستون، شاتون و گیربکس میشود. دنده مرده یعنی قربانی کردن سلامت ماشین به خاطر تنبلی در تعویض دنده. با رعایت دور موتور مناسب (بالای ۳۰۰۰ برای تعویض) و استفاده از دنده سنگین در سربالاییها، میتوانید عمر مفید خودرو خود را چندین سال افزایش دهید.
سایت پیشرو لنت، مرجع تخصصی و معتبر در زمینه ارائه بهترین محصولات خودرو، اعم از لنت ترمز، روغن موتور و اکتان، از اینکه تا انتهای این مقاله همراه ما بودید صمیمانه سپاسگزار است. امیدواریم با رعایت این موارد، رانندگی ایمنتر و کمهزینهتری را تجربه کنید.
دنده مرده حالتی است که دنده نسبت به سرعت خودرو سبکتر است و دور موتور پایین (زیر ۲۰۰۰) میآید. نشانههای آن شامل لرزش شدید اتاق، صدای بم موتور و عدم شتابگیری با وجود گاز دادن است.
بله، اگرچه کمتر رایج است، اما در صورت وجود ایراد نرمافزاری در ECU یا خرابی سنسورها، ممکن است گیربکس اتوماتیک دنده را زودتر از موعد سبک کند و باعث ایجاد حالت دنده مرده شود.
فشار زیاد روی پیستونها در دور پایین باعث میشود رینگها دفرمه شوند و نتوانند جلوی نفوذ روغن را بگیرند. همچنین فشار نامناسب روغن در دور پایین، باعث سایش قطعات و روغنسوزی میشود.
بهترین زمان برای تعویض دنده معمولا بین دور موتور ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ است. تعویض دنده قبل از رسیدن به دور ۳۰۰۰ ممکن است باعث افت دور موتور در دنده بعدی و ایجاد دنده مرده شود.
خیر، این یک باور غلط است. وقتی با دنده مرده حرکت میکنید، برای حفظ سرعت مجبورید پدال گاز را تا انتها فشار دهید که این کار باعث پاشش سوخت بیشتر و افزایش مصرف بنزین میشود.
